Terug

Trauma en alcohol

Trauma, posttraumatische stress-stoornis en verslavingsproblemen gaan dikwijls samen. Toch wordt deze samenhang vaak niet herkend omdat heel wat getraumatiseerde mensen niets loslaten over hun ervaringen of er niet aan willen herinnerd worden. Anderzijds schrikken hulpverleners er soms voor terug om hier aandacht aan te geven.  Mogelijk vanuit de bezorgdheid 'de problemen niet nog erger te willen maken dan ze al zijn'.

Wat is een trauma?

Trauma betekent 'wonde'. Door een traumatische gebeurtenis raak je emotioneel gewond. Een traumatische gebeurtenis kan omschreven worden als een overweldigende ervaring, die als zeer bedreigend beleefd wordt en die je niet kan vermijden. De gebeurtenis roept hoge angst, afkeer en machteloosheid op. Een trauma zet zich vast in je lichaam en geest.

Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen 'type 1' en 'type 2' trauma's. Bij type 1 gaat het om éénmalige overweldigende ervaringen zoals bijvoorbeeld een ongeval, een overval, een verkrachting, of het meemaken van een natuurramp. Bij type 2 gaat het om zich herhalende gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld lichamelijke of psychische mishandeling, aanhoudend oorlogsgeweld, seksueel misbruik, en emotionele verwaarlozing bij een opgroeiend kind.

Je kan ook getraumatiseerd geraken wanneer je niet zelf het slachtoffer bent van een traumatische gebeurtenis, maar wanneer je er getuige van bent. Bijvoorbeeld door het zien van een ongeval dat iemand anders overkomt, of wanneer je als kind getuige bent van familiaal geweld.

Verwerking van trauma's

Dat je door een traumatische ervaring een tijdlang van de kaart bent, is normaal. Vaak (maar niet altijd) treedt tijdens de ervaring een psychisch proces in werking waardoor je emotioneel verdoofd geraakt. Het effect van de gebeurtenis lijkt op het moment zelf niet meer volledig door te dringen. Pas achteraf kom je tot het besef van wat zich heeft voorgedaan. 

De meeste mensen voelen zich na een traumatische ervaring een hele tijd angstig en gespannen. Ze zijn voortdurend alert, onrustig en niet op hun gemak. Vaak slapen ze slecht en krijgen ze lichamelijke klachten, zoals spierpijn en hoofdpijn. Er kunnen herbelevingen optreden met gevoelens van angst, wanhoop, verdriet, woede en walging. Geleidelijk nemen de frequentie en de kracht van deze verschijnselen af. Het verwerkingsproces vraagt tijd en een omgeving die toelaat om alles te verwerken.

Maar in een aantal gevallen komt het niet tot verwerking. Omdat de trauma's te intens zijn, of omdat er geen ruimte of veiligheid is om te verwerken en te herstellen. Denk bijvoorbeeld aan een kind dat opgroeit in een bedreigende en onvoorspelbare omgeving, waarbij op elk moment mishandeling of misbruik kan plaatsvinden.

Posttraumatische stress-stoornis

Wanneer het niet tot verwerking komt, dan kan een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) ontstaan. Bij PTSS blijf je maanden of jaren na de traumatische gebeurtenis(sen) last hebben van angst, verhoogde waakzaamheid en herbelevingen. Tegelijkertijd probeer je voortdurend alles wat aan de trauma's herinnert te vermijden.

Een PTSS kan in hoge mate je leven beïnvloeden. Er zijn herhalende, zich opdringende herinneringen, vaak ook onder de vorm van nachtmerries. Dit gaat gepaard met heftige emoties en plots optredende lichamelijke reacties zoals beven, verkrampen en overvloedig zweten. Wat uiteindelijk kan leiden tot een depressieve stemming met negatieve gedachten over jezelf en anderen, zoals: 'ik ben schuldig of ik heb het zelf uitgelokt', 'ik ben een zwakkeling', 'ik ben niet te vertrouwen of anderen zijn niet te vertrouwen'.

Om hieraan te ontsnappen kan een heel patroon van vermijding ontstaan. Herbelevingen en traumagerelateerde emoties, gedachten en lichamelijke reacties kunnen echter onverwacht optreden door 'triggers' of uitlokkers in de omgeving. Hierdoor ga je jezelf terugtrekken of jezelf afsluiten voor je omgeving.

De negatieve gedachten over jezelf zetten soms aan tot zelfbestraffing. Zeker wanneer je ervan uitgaat dat je zelf verantwoordelijk was voor de traumatische gebeurtenis of dat je deze hebt uitgelokt. Of wanneer je vindt dat je niet genoeg gedaan hebt om de ervaring te vermijden of te stoppen. Sommigen komen tot de conclusie dat ze 'slecht' zijn en het daarom 'verdiend' hebben wat hen overkomen is. Deze verwrongen gedachtengang kan je aanzetten tot zelfbeschadiging (automutilatie) of tot het opnieuw opzoeken van traumatische ervaringen ('herhalingsdwang').

PTSS zet je 'op een eiland'. Je voelt je niet meer verbonden met anderen en de rest van de wereld. Soms letterlijk, alsof je in een soort droomtoestand leeft waar anderen geen toegang toe hebben. Sommigen slagen erin om met een 'schijnpersoonlijkheid' naar buiten te komen. Ze gedragen zich sociaal en optimistisch, maar eens alleen klapt alles in elkaar.

PTSS en verslaving

In diverse wetenschappelijk onderzoeken bij mensen met verslavingsproblemen, werd aangetoond dat 89 tot 95% van hen een traumatische gebeurtenis meemaakte (wat niet wil zeggen dat ze allemaal een PTSS ontwikkelden). PTSS bleek wel bij 25 tot 41% van hen voor te komen.

Met PTSS ben je dus kwetsbaar voor misbruik van alcohol, medicatie en andere drugs. Deze middelen kunnen immers 'helpen' om jezelf te verdoven, om geen last te hebben van innerlijke pijn en beangstigende ervaringen.

Het gebruik van alcohol kan in deze context allerlei functies krijgen:

• als zelfmedicatie om angsten te onderdrukken of om te kunnen slapen,
• als hulpmiddel om mentaal afstand te nemen van herinneringen,
• als manier om sociaal te kunnen functioneren en minder geremd te zijn,
• als verdoving van heftige gevoelens,
• als manier om zichzelf te bestraffen.

Op termijn maken alcohol en ander druggebruik het probleem echter alleen maar erger. Je wordt minder weerbaar, je vertrouwt nog minder op jezelf, je verliest nog meer contact met de realiteit, en bovendien krijg je te maken met de negatieve bijwerkingen van het drinken of gebruik op zich.

Overmatig drinken of gebruik kan er ook toe leiden dat je vatbaarder wordt voor nieuwe traumatische ervaringen. Onder invloed heb je bijvoorbeeld minder snel in de gaten dat een situatie bedreigend is of je bent minder in staat om je te verweren wanneer dit nodig blijkt te zijn.

Gevolgen voor behandeling en herstel

Onderzoek en praktijkervaringen tonen aan dat afhankelijkheidsproblemen en PTSS niet los van elkaar kunnen gezien worden. Het is dus af te raden om eerst middelengebruik 'onder controle' te krijgen en pas daarna aandacht te schenken aan de onderliggende problemen. Beide kunnen best samen aandacht krijgen.

Een bijkomende moeilijkheid is echter dat iemand met een traumatische voorgeschiedenis doorgaans niet snel over deze problemen spreekt, zeker niet in een rechtstreeks face-to-face contact. Enerzijds vanuit de neiging tot vermijding, anderzijds vanuit schaamte. De drempel wordt vaak lager wanneer er 'onrechtstreeks' kan gesproken worden. Bijvoorbeeld door het invullen van een vragenlijst of het uitschrijven van de levensgeschiedenis. Bij online begeleidingen via chat, gebeurt het ook vaak sneller dat mensen iets loslaten over hun ervaringen. Dat komt omdat deze communicatie als 'veiliger' aangevoeld wordt.

Wanneer beide aspecten aan bod komen in een behandeling, betekent dit echter niet dat de traumatische herinneringen zo snel mogelijk volledig 'naar boven' moeten gehaald worden. In de eerste plaats dient bekeken worden of iemand met PTSS voldoende veiligheid ervaart in de huidige levenssituatie. Het gebeurt immers dat de persoon in kwestie zich nog steeds in een bedreigende thuissituatie bevindt.

Er dient informatie gegeven te worden over wat PTSS eigenlijk is en hoe het je leven kan beïnvloeden (psycho-educatie). Dit is belangrijk omdat belevingen en symptomen chaotisch en 'bizar' kunnen lijken. Soms wordt er ook geen enkele samenhang gezien met de voorgeschiedenis. Niet zelden denkt iemand met PTSS 'gek' of 'gestoord' te zijn.

Dan kan gewerkt worden rond het omgaan met de symptomen van de PTSS. Welke mogelijkheden zijn er om hiermee aan de slag te gaan, zonder dat er alcohol of andere drugs aan te pas komen? Dit is vaak een proces van vallen en opstaan. Een veilige, en bij voorkeur ondersteunende omgeving, is hierbij van groot belang.

Wanneer er meer stabiliteit ontstaat op gebied van middelenmisbruik en PTSS symptomen, dan kunnen stappen gezet worden om de vroegere traumatische ervaringen een plaats te geven. Om ze geleidelijk te leren verwerken in een 'veilig heden'.

Herstel kan ook groei betekenen

Iedereen die traumatische ervaringen meemaakt lijdt daaronder. Toch rapporteren heel wat mensen die deze ervaringen doormaakten én mensen die herstelden van een PTSS, dat ze zich daarna 'gelukkiger', 'gezonder' of 'levenslustiger' voelden dan voordien. Dit wordt 'post-traumatische groei' genoemd. Wat niet wil zeggen dat het meemaken van traumatische ervaringen op zichzelf positief is.

Dit gevoel van 'gegroeid' te zijn wordt op verschillende manieren onder woorden gebracht:

• "Ik realiseerde me dat het leven kostbaar is. Ook de 'kleine dingen' ging ik meer appreciëren."
• "Ik kwam tot het besef dat ik mentaal sterker was, dan ik vroeger dacht".
• "Ik begon een aantal contacten die ik had meer te waarderen. Ik voel nu een sterkere band met mensen die echt belangrijk zijn voor mij".
• "Ik ging nieuwe doelen zien waarvoor ik me wil inzetten. Ik was zelf slachtoffer, nu wil ik anderen helpen."
• "Ik geniet meer van momenten waarin niets hoeft. Ik teken en schilder, gewoon omdat ik het leuk vind."

Meer info

Terug