Kan online zelfhulp werken?
Online hulpverlening is relatief nieuw in Vlaanderen. In het buitenland (UK, Nederland, Scandinavische landen, USA,...) wordt het reeds langer toegepast.
Traditioneel verloopt begeleiding of therapie via een rechtstreeks contact tussen hulpverlener en hulpvrager. Internet heeft echter bijkomende voordelen, zoals een lagere drempel, permanente toegankelijkheid, geen verplaatsingen, mogelijkheid tot anoniemer contact, grotere vrijheid en autonomie voor een hulpvrager, aan oplossingen werken binnen de eigen omgeving, contacten met lotgenoten, enzovoort. Vanzelfsprekend zijn er ook nadelen: kanalenreductie (geen of minder non-verbaal contact), kans op misverstanden, afhankelijkheid van technologie en het risico op oppervlakkigheid.
In de toekomst zullen we waarschijnlijk meer mengvormen zien. Waarbij persoonlijke ('face-to-face') contacten worden afgewisseld met online hulpmiddelen en communicatie. Dit wordt 'blended' hulpverlening genoemd. Het is best mogelijk dat binnen enkele jaren deze werkvorm 'vanzelfsprekend' zal worden.
Verschillende vormen
Momenteel is er een groeiend aanbod van online hulpverlening. Gericht op (geestelijke) gezondheid, depressieve klachten, gewichtsdaling, stoppen met roken, angstproblemen, enzovoort.
Er kan verder onderscheid gemaakt worden tussen de verschillende mate van begeleiding bij deze hulpverlening. Variërend tussen het louter bieden van informatie, interactieve oefeningen in een zelfhulpprogramma, begeleide zelfhulp (met coaching), en opvolging door een persoonlijke hulpverlener via beeldbellen, chat of online berichten.
Bij Alcoholhulp zijn er vier mogelijkheden: het bieden van informatie en een zelftest, online zelfhulp (zonder enige tussenkomst van een hulpverlener), online begeleiding met een persoonlijke hulpverlener en 'blended' hulp.
Werkt het?
Uit internationaal wetenschappelijk onderzoek weten we dat online hulpverlening effectief kan werken voor o.a. angststoornissen, sociale angsten, lichte en matige depressie, zeker als deelnemers zélf vroegen naar zo’n behandeling (bron: Artsenkrant). Er is ook evidentie gevonden voor de behandeling van overmatig alcoholgebruik (bronnen: Blankers, Koeter & Schippers, 2011; Cunningham, 2012; Cunningham et al., 2009; Postel et al., 2010; Riper et al., 2008 en meta-analyses van Riper et al., 2011; Rooke et al., 2010).
Uit een studie (Reculé & Vanderplasschen, 2014) bij Alcoholhulp zelf, kwam naar voor dat bij een 300-tal mensen die de online begeleiding volgden gedurende drie maanden, bijna 50% volledig gestopt was met drinken. De overigen dronken allemaal binnen de normen van verantwoord alcoholgebruik. Het gemiddelde drankgebruik daalde van 36 glazen per week naar 6 glazen per week. Verder kenden alle deelnemers een opvallende daling van andere klachten die verband hielden met overmatig drinken: sombere gevoelens, angstklachten, slaapproblemen, geheugenstoornissen, enzovoort.
Onderzoek vanuit de faculteit Huisartsengeneeskunde KULeuven (Vangrunderbeek, A., Raveel, A., e.a., 2022) kwam tot de conclusie dat de online interventies van Alcoholhulp effectief zijn voor het verminderen van alcoholgebruik. Vooral voor deelnemers die gemotiveerd zijn om de programma's (zelfhulp of begeleiding) regelmatig te gebruiken. De resultaten zijn beter indien er begeleiding is.
Uit buitenlands onderzoek bij vergelijkbare programma's (o.a. Blankers, 2011) weten we dat ook zelfhulp effectief kan zijn, hoewel minder uitgesproken dan online begeleiding. Zelfhulp is meer geschikt voor mensen die volledig zelfstandig aan de slag willen en waarbij de alcoholproblemen minder ernstig zijn. Sommigen beschouwen het als 'een eerste stap'. Wanneer deze niet voldoende aanslaat, stappen ze over naar online begeleiding of face-to-face hulp.
Om effectief te kunnen zijn veronderstelt online zelfhulp een sterke motivatie en voldoende zelfdiscipline om het vol te houden. Geen enkele therapie werkt zonder enige inzet van de hulpvrager. Bij zelfhulp zal hij of zij de kracht voor die inzet volledig uit zichzelf moeten halen. Hoewel het best mogelijk is (en zelfs aan te raden valt) dat er bijkomende steun vanuit de onmiddellijke omgeving beschikbaar kan zijn. Onder de vorm van een vriend(in), partner, huisarts of zelfhulpgroep.